مقدمه

در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی حرکت را از انقلاب اسلامی آغاز و پس از تثبیت نظام اسلامی اکنون در آستانه ورود به مرحله دولت اسلامی هستیم که یکی از لوازم اصلی تحقق آن تحول در نظام تعلیم و تربیت کشور است. پس از تحقق دولت اسلامی شرایط ایجاد جامعه اسلامی و سپس تمدن اسلامی محقق می‌گردد. امید آنکه با تحول در نظام تعلیم و تربیت کشور شاهد تسریع دوچندان در برپایی تمدن باشیم.

در همین راستا رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: نظام آموزشی ما نظام وارداتی است و بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی مبتنی و استوار نیست. به استناد فرمایشات ایشان بسیاری از چالش‌ها، کاستی‌ها و مسائلی که آموزش‌وپرورش با آن روبروست ریشه در مبانی نظری و روش‌های وارداتی این نظام دارد که با اعتقادات، باورها، انتظارات و فرهنگ مردم مؤمن و خدا جوی ما همخوانی ندارد.

با قبول این نکته دقیق و سدید ایشان تعریف نظام تعلیم و تربیت جدید مبتنی بر فلسفه اسلامی ضروری و الزامی به نظر می‌رسد. همان‌طور که معظم له در ابلاغ سند تحول آموزش‌وپرورش به همین مهم تأکید می‌فرمایند که: تحول در نظام آموزش‌وپرورش مبتنی بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی در جهت رسیدن به حیات طیبه زندگی فردی و اجتماعی مطلوب اسلامی و رشد و شکوفایی استعدادهای فطری و ارتقا کیفی در حوزه‌های بینش، دانش، مهارت، تربیت و سلامت روحی و جسمی دانش‌آموزان با تأکید برریشه کن کردن بی‌سوادی و تربیت انسان‌های مؤمن، پرهیزکار، متخلق به اخلاق اسلامی، بلندهمت، امیدوار، خیرخواه، بانشاط، حقیقت‌جو، آزادمنش، مسئولیت‌پذیر، قانون‌گرا، عدالت‌خواه، خردورز، خلاق، وطن‌دوست، ظلم‌ستیز، جمع‌گرا، خودباور و ایثارگر الزامی می‌باشد.

معرفی مدرسه مسجد محور

مدارس مسجد محور بیش از 10 سال است که در شهرهایی همانند مشهد مقدس، قم، اصفهان، سبزوار و… با ده‌ها شعبه در برخی نقاط کشور مشغول فعالیت می‌باشد. نقطه مشترک این مدارس استفاده از محیط انسان‌ساز مسجد و به‌کارگیری مربیان دلسوز و مؤمن می‌باشد. در غالب این مدارس آموزش با تفریح و تجربه و اکتشاف همراه است و دانش‌آموزان در اداره مدرسه مشارکت می‌کنند.

توضیح طرح

مدرسه مسجد محور مدرسه‌ای است با محوریت روحانی فعال فرهنگی که توان و وقت سرمربی گری و مدیریت مدرسه را داشته باشد. در این مدرسه دروس و آموزش‌های سنوات آموزش‌وپرورش بعضاً علوم فوق‌برنامه و مهارت‌های جنبی طی برنامه‌ای مدون به دانش‌آموزان تعلیم داده‌شده و درنهایت در پایان هرسال تحصیلی نمرات ایشان به‌صورت رسمی ثبت می‌گردد.

در این مدرسه دروس مهم و لازم آموزش‌وپرورش رسمی به‌صورت کلاس برگزار می‌شود برخی دروس به‌صورت خود خوان و مطالعاتی و رفع اشکال ارائه می‌گردد و در زمان امتحانات به‌صورت هماهنگ همه دروس امتحان‌داده می‌شوند. افرادی که در این مدرسه مشغول به تحصیل می‌شوند علاوه بر تحصیل دروس آموزش پرورش و دریافت مدرک آن برنامه‌های تربیتی ویژه‌ای دارند.

در این مدرسه تربیت اولویت اول را داشته و شاخصه‌های تربیتی مربیان و اساتید و کادر طراز بالا الزامی می‌باشد. تربیت اسلامی و انقلابی رویکرد اصلی و محوری این مدرسه است و تعلیمات مفصل‌تر و عمیق‌تر از آنچه در مدارس متداول است برقرار خواهد بود.

مکان مدرسه مسجد می‌باشد و مجموعه‌های ورزشی و تفریحی و اردویی به اقتضائات بومی و امکاناتی در نظر گرفته‌شده است. علاوه بر دروس رسمی آموزش‌وپرورش، علوم و مهارت‌های فوق‌برنامه جزء الزامات مدرسه مسجد محور می‌باشد و تمام هزینه‌های مدرسه به‌صورت خودگردان است. تلاش این مدارس مسجد محور خروج از قالب‌های ناکارآمد و اقدام عملی در جهت تحول نظام آموزشی کشورمان می‌باشد.

اهداف طرح

  • طراحی و اجرای نظام تعلیم و تربیت بر اساس مبانی نظری و فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی.
  • طراحی و اجرای مدرسه تربیت محور و استفاده از پتانسیل مسجد به‌عنوان مرکز تربیت اسلامی.
  • بسترسازی مشارکت نهادهای مؤثر در تربیت مثل خانواده، مسجد، مراکز فرهنگی.
  • توسعه وقت روزانه تعلیم و تربیت از چند ساعت در روز، به تمام‌وقت.
  • استفاده از بستر مسجد در ارتقاء معرفت و بصیرت دینی، انقلابی، سیاسی.

مدرسه مسجد محور در نگاه اسناد و قوانین بالادستی

مدرسه مسجد محور و اقتضائات و برنامه‌های آن در نگاه دقیق، بسیار هم‌راستا با مجموعه اهداف و راهبردها و برنامه‌های سند تحول می‌باشد که با توجه به ظرفیت‌های بالای معلمین متدین و کارآمد و همکاری خانواده‌ها و نیز استفاده از ظرفیت‌های اجتماعی مذهبی تبیین شده است. برخی از این موارد من‌باب مثال ذکر گردیده است:

الف. در راستای اهداف کلان سند تحول، بستر اهداف کلان سند تحول در این طرح سهل‌الوصول‌تر می‌باشد. سند تحول تربیت انسانی موحد و مؤمن و معتقد به معاد و آشنا و متعهد به مسئولیت‌ها و وظایف در برابر خدا، خود، دیگران و طبیعت، حقیقت‌جو و عاقل، عدالت‌خواه و صلح‌جو، ظلم‌ستیز، جهادگر، شجاع و ایثارگر و وطن‌دوست، مهرورز، جمع‌گرا و جهانی اندیش، ولایت مدار و منتظر و تلاشگر در جهت تحقق حکومت عدل جهانی. سند تحول ارتقای نقش نظام تعلیم و تربیت و خانواده در رشد و تعالی کشور، اعتلای فرهنگ عمومی و زمینه‌سازی برای اقتدار و مرجعیت علمی و تکوین تمدن اسلامی – ایرانی.

ب. در راستای راهبردهای کلان سند تحول، بستر و امکان دستیابی به پنج راهبرد از پانزده راهبرد کلان سند تحول در این طرح سهل‌الوصول‌تر می‌باشد. استقرار نظام تعلیم و تربیت بر اساس مبانی نظری و فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی. مشارکت اثربخش و مسئولیت‌پذیری مردم، خانواده و نهادهای اقتصادی، مدیریت شهری و روستایی و بنیادهای عام‌المنفعه. تعامل اثربخش نظام تعلیم و تربیت با سایر نهادها به‌ویژه نهاد خانواده و رسانه. ارتقاء معرفت و بصیرت دینی، انقلابی و سیاسی برای رشد و تعالی معنوی و اخلاقی معلمان و دانش‌آموزان. بازنگری و بازسازی ساختارها و رویه‌ها.

ج. راهکارهای تربیتی سند تحول بنیادین. بخشی از راهکارهای تربیتی که در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش به آن‌ها اشاره‌شده است، بدین شرح هستند: توسعه فرهنگ اقامه نماز. تعمیق تربیت و آداب اسلامی. تقویت اعتقاد و التزام به ارزش‌های انقلاب اسلامی. توسعه و تعمیق فرهنگ حیا، افزایش سطح توانایی‌ها و مهارت‌های خانواده. ایجاد سازوکارهای لازم برای تقویت آداب و سبک زندگی اسلامی- ایرانی در تمام ساحت‌های تعلیم و تربیت. استفاده از ظرفیت برنامه درسی اردوها و فعالیت‌های برون مدرسه به‌ویژه مساجد و کانون‌های مذهبی برای تقویت معرفت و باور به معارف الهی و بازنگری و بازتولید برنامه‌ها و محتوای آموزشی و روش‌های تربیتی برای درونی‌سازی و تعمیق فرهنگ حیا، حجاب و عفاف.

این تنها گذری مختصر در برخی بندهای سند تحول آموزش‌وپرورش بود که همه اشاره بر تعلیم، تربیت محور در سند تحول دارد. هم‌راستایی و تسهیل این اهداف و برنامه‌ها در بستر معنوی و طیب مساجد و استفاده از ظرفیت‌های حیاتی آن در طرح مدارس مسجد محور به‌وضوح قابل‌لمس و تأیید می‌باشد.

نظام تربیتی مدرسه مسجد محور

مقدمه

امام خمینی قدس سره تقدم تزکیه بر تعلیم را به‌عنوان یک اصل راهبردی بارها یادآور شده است: کوشش کنید که تربیت بشوید و تزکیه بشوید قبل از اینکه تعلیم و تعلم باشد. کوشش کنید که همدوش با درس خواندن و تعلیم، تربیت باشد که او مقدم است به‌حسب رتبه بر تعلیم و بر تلاوت آیات و بر تعلیم کتاب و حکمت. این اصل اتخاذشده از سوی حضرت امام قدس سره مستفاد از آیات قرانی است که در سه مورد تزکیه و تربیت را بر تعلیم مقدم داشته است.

امام خمینی قدس سره علم بدون تزکیه و تربیت را منشأ و آغاز بسیاری از خطرها و انحرافات می‌داند و می‌فرماید: … مهم تربیت است. علم تنها فایده ندارد، علم تنها مضر است. گاهی این باران که رحمت الهی است وقتی‌که به گل‌ها می‌خورد، بوی عطر بلند می‌شود؛ وقتی به‌جای کثیف می‌خورد، بوی کثافت بلند می‌شود؛ علم هم همین‌طور است که اگر در یک‌قلم تربیت‌شده علم وارد بشود، عطرش عالم را می‌گیرد؛ و اگر در یک‌قلم تربیت‌نشده یا فاسد بریزد …، این، فاسد می‌کند عالم را…صحیفه امام ج 40 -ص 04

لذا یکی از شاخصه‌های جدی این مدارس محور قرار گرفتن تربیت است. در نظام تعلیم و تربیت کنونی شاخصه اصلی آموزش‌وپرورش تعلیم محوری است آن‌هم تعلیمات انتزاعی و ذهنی.

راهبردها

تربیت نیروی انسانی طراز جمهوری اسلامی: مؤدب به آداب نیک و دارای حسن رفتار با همه مخلوقات جمادات، نباتات، حیوانات، اجنه، ملائکه، انسان‌ها. متخلق به اخلاق الهی و ملکات نفسانی و مسلط بر قوه شهوت و غضب. عارف به نفس خود، مخلوقات، هستی مطلق به لحاظ نظری – عملی به اقتضای معرفت و سیر و سلوک جهت لقا الله.

راهکارها

تربیت اخلاقی متربی با رویکرد رفتاری و آداب معاشرت با مخلوقات در مقطع ابتدایی، خصوصاً دوره اول، در قالب آموزش‌های نوعاً غیرمستقیم. تربیت اخلاقی متربی با رویکرد ایجاد ملکات نفسانی و مدیریت قوای شهوی و غضبی در قالب تعلیم مستقیم و غیرمستقیم، محول کردن مسئولیت به متربی و ایجاد بستر آزمودن و محک زدن خویشتن در مقطع ابتدایی دوره دوم. تربیت عرفانی در قالب تعلیم حضوری غیر حصولی معرفت نفس، برهان صدیقین، حرکت جوهری، معاد، مهدویت، انقلاب اسلامی و تاریخ با رویکرد عبرت‌آموزی در مقطع متوسطه دوره اول. تربیت عرفانی عرفان عملی در قالب برنامه مراقبه و محاسبه تحت نظر استاد در مقطع متوسطه دوره دوم.

یکی از شاخصه‌های جدی این مدرسه محور قرار گرفتن تربیت است که در نظام تعلیم و تربیت کنونی شاخصه اصلی آموزش‌وپرورش تعلیم محوری است آن‌هم تعلیمات انتزاعی و ذهنی. جهت تحقق این هدف 10 نفر از دانش‌آموزان هر پایه به یک مربی تحویل داده می‌شوند؛ که در 6 سال اول این مربی، استاد دروس هم می‌باشد و علاوه بر پیگیری مباحث علمی، مسائل تربیتی او را هم نظارت می‌کند. خلاصه اینکه همه مسائل مربوط به متربی بر عهده مربی است.

ویژگی‌های مربی در مدرسه مسجد محور

  • دارای جامعیت علمی.
  • آشنا به مؤلفه‌های تربیتی نوجوان و جوان.
  • مهارت در مشورت دادن.
  • مهارت در ارتباط‌گیری با خانواده‌ها.
  • کادر و مربیان مدرسه از بین افراد باصلاحیت و توانمند، عالم و عامل، دغدغه مند و باانگیزه، انقلابی، بامهارت در امر کلاس داری و کار با کودک و نوجوان و شایستگی‌های دیگر از میان جمع کثیری از متقاضیان روحانی، دانشگاهی و فرهنگیان انتخاب‌شده.

ساختار آموزشی مدرسه مسجد محور

اهداف

  • تربیت انسانی جامع‌الاطراف در علم.
  • آشنا به مهارت‌ها و فنون گوناگون.
  • شدیداً دغدغه مند و آگاه به مسائل مربوط به محیط‌زیست، تولید و اقتصاد خصوصاً کشاورزی و دام‌پروری و صنایع پایین‌دستی وابسته به این دو.
  • دارای حداقل یک مهارت مفید برای تأمین معاش حلال به‌گونه‌ای که در صورت جدایی از نظام تعلیم و تربیت رسمی در هر مرحله، توانایی تأمین زندگی خود و اداره خانواده را داشته باشد.

راهبردها

آشنایی متربی در سطح اجمالی در مقطع ابتدایی با علوم مختلف در حد آشنایی با علوم با یکدیگر و اشراف بر نقشه جغرافیایی علوم به‌قدر وسع متربی در پایان دوره متربی و مربی در فهم و افهام. به‌طوری‌که متربی در پایان دوره ابتدایی در اشرافش به علوم مانند اقیانوس به عمق یک‌بند انگشت باشد، نه بیشتر از آن. آشنایی متربی در سطح متوسط در مقطع متوسطه با علوم مختلف و رئوس ثمانیه آن‌ها، تاریخ و فلسفه اجمالی علوم، سیر تحصیل علوم به شیوه قدما تقدم و تأخر علوم در تحصیل، علوم اصلی و فرعی، دانستن فلسفه این سیر و علت شرافت اهمیت بعضی از علوم نسبت به بعضی دیگر به نحوی عمیق‌تر در پایان این دوره انتظار می‌رود متربی اشرافش بر جغرافیا، موضوعات و مسائل علوم به‌مانند اقیانوسی باشد به عمق یک وجب. در این زمان متربی به‌شرط وجود استعداد و علاقه، با دست‌باز و اختیار تام و دید باز؛ علم و یا علوم موردعلاقه خود را انتخاب کرده و مقدمات تخصصی اجتهاد را فراهم می‌آورد. تعلیم علوم و مهارت‌های گوناگون در این مدرسه در بستر اراده و اختیار متربیان و بدون هیچ‌گونه تحمیل‌گری و اکراه انجام می‌شود؛ و در صورت وجود اقبال، انگیزه و درخواست از طرف آنان تفصیل داده می‌شود.

دروس کلاسی

این دروس که شامل برخی کتاب‌های اصلی پایه می‌باشد که الزاماً به خاطر محتوای خاص فقط با آموزش کلاسی امکان آموزش آنان می‌باشد. این دروس به دو نوع آموزش متداول یا آموزش طولی تعلیم داده می‌شوند که در جدول ذیل برای نمونه برای تفکیک دروس کلاسی پایه اول دبستان بیان گردیده است.

ردیف عنوان کلاسی نوع تدریس مدت
1 فارسی کلاسی متداول 210 ساعت
2 فارسی نوشتاری کلاسی متداول 210 ساعت
3 ریاضی کلاسی متداول 91 ساعت
4 علوم تجربی طولی 4 هفته کامل

برنامه درسی و ساعت کلاسی مطابق قوانین نظام آموزش‌وپرورش خواهد بود.

دروس مهارتی و فوق‌برنامه‌ای

دروس فوق‌برنامه بسته جامع آموزشی و تربیتی:

  • انس با قرآن و حدیث، تعلیم مسائل تربتی و اخلاقی، آشنایی آسان با ادبیات عرب، حفظ قرآن، آموزش احکام و عقاید.
  • آشنایی با طب اسلامی – ایرانی: آموزش اسباب حفظ الصحة شامل مباحث: آداب خوردن و آشامیدن، آداب خواب‌وبیداری، آداب ورزش و سکون، اعراض نفسانی و …
  • آشنایی با نجوم اسلامی و ایرانی: آشنایی با اجرام آسمانی ستارگان و سیارات صورت‌ها و برج‌های فلکی و نحوه حرکت آن‌ها. آشنایی اجمالی با احکام نجوم آموزش جهت‌یابی، تعیین قبله و ساعت و …
  • دروس مهارتی: آموزش مهارت‌های ناظر به تولید و کارآفرینی در راستای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی همچون کشاورزی، پرورش طیور و دام، منسوجات قالیبافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، خیاطی، قلاب‌بافی و … صنایع‌دستی سفالگری، معرق‌کاری، انگشتر سازی و … (فعالیت‌های هنری) خوش‌نویسی، نقاشی، سرود و تواشیح و … (و رسانه‌ای) تولید پویانمایی، فیلم کوتاه، مستندسازی، تئاتر، فضای مجازی و …
  • فعالیت‌های ورزشی شامل: شنا، تیراندازی، اسب‌سواری، کوه‌نوردی و …
  • فعالیت‌های اجتماعی: برگزاری اردوهای جهادی، فرهنگی و خدمات اجتماعی و نیز جهت استعدادیابی متربیان دوره‌های آشنایی با برخی مشاغل، حرفه‌ها و مهارت‌ها در این قالب طراحی و برنامه‌ریزی‌شده است.

مجموعه آموزش‌های فوق‌برنامه اعم از آموزش‌های مهارتی مثل خیاطی، نمدبافی، گلدوزی، مروارید بافی و … ویژه دختران (و کار با سفال و معرق‌کاری و آشنایی با کشاورزی و دامداری و باغبانی) ویژه پسران طبق اهداف ابلاغ‌شده در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش متربیان حداقل یک روز هفته رده‌های مهارتی کشاورزی، دام‌پروری، کارهای فنی، هنر و مشاغل ساده و در راستای تولید و اشتغال ملی در محیطی شاد و بانشاط و معنوی در غالب گروه‌های چند نفره به کسب مهارت می‌پردازند.

برگزاری اردوهای علمی، طبیعت، زیارت، تفریح و رده‌های هنری متنوع مانند خوشنویسی با دریافت مدرک‌های معتبر انجمن خوشنویسان ایران نویسندگی، شعر و. به‌صورت هدفمند و تخصصی در این طرح و قالب برنامه‌ریزی‌شده است.

عناوین تربیتی مدرسه مسجد محور

  • انس دانش‌آموز به اقامه نماز.
  • انس دانش‌آموز با قرآن در مدرسه مسجد محور حفظ و انس با قرآن و حدیث در غالب کلاس مکالمه عربی محقق و به متربیان القا و تعلیم می‌گردد.
  • انس با پیامبر و ائمه اطهار علیهم‌السلام که این مطلب برپای آموزه‌های دینی است.
  • یادگیری آداب معاشرت مانند احسان به والدین، آداب خوردن و پوشیدن، احترام به بزرگ‌تر، خدمت به خلق، صله‌رحم، درست مصرف کردن و …
  • ملکه شدن فضایل اخلاقی و اجتناب از رذایل اخلاقی.
  • احکام در حد آشنایی با برخی از محرمات و یادگیری برخی از حلال‌ها.
  • انس با کتاب‌های خوب و …

ساختار اداری مدارس مسجد محور

در ساختار اداری مدرسه، امام جماعت عنوان مدیر مدرسه را دارد و تمام مشورت‌ها و تصمیمات نهایی با ایشان است، البته تمام رأی‌هایی که صادر می‌شود باید با توجه به نظر مربی مربوطه صورت بپذیرد. با توجه به این نکته یک تعریف طولی از تربیت رخ‌داده است، یعنی جریان و امتداد ولایت که از بالا به پایین است و مدیریت متربی متعدد و به‌هم‌ریخته نیست.

ساختار مالی مدارس مسجد محور

ساختار مالی مدرسه مسجد محور مانند مدارس غیرانتفاعی البته با شهریه محدود که در شأن مساجد باشد طراحی گردیده است. البته بنا به شرایط و اقتضائات مالی متفاوت بوده و در حد کفاف و خودگردان شدن مدرسه قیمت‌گذاری می‌گردد. به‌صورت که حساب واحدی برای هر مدرسه جهت اخذ شهریه دانش آموزان و ورودی‌های مالی افتتاح گردیده و بیلان مالی به‌صورت سالیانه یا ماهیانه اخذ و نظارت می‌گردد و تمام مخارج اعم از حقوق و مزایا و هزینه‌های جاری مدرسه از همان پرداخت می‌گردد. مدیر مدرسه مسئول مدیریت و بودجه‌بندی دخل‌وخرج مدرسه متناسب با دریافتی شهریه می‌باشد.

برنامه‌های مدرسه

  • مراسم صبحگاهی با کلاس قرآن شروع می‌شود بر اساس تلاوت دسته‌جمعی و حفظ موضوعی آیات کوتاه.
  • روزهای یکشنبه و دوشنبه دانش‌آموزان بعد از اقامه نماز جماعت نهار صرف می‌کنند که آماده کردن غذا بر عهده مربیان و دانش‌آموزان است.
  • هرروز نماز جماعت برقرار و بین دو نماز به‌صورت در برنامه قیدشده درباره احکام و عقاید و اخلاق مطالبی تعلیم داده می‌شود.
  • زنگ تفریح دانش‌آموزان 05 دقیقه و به‌صورت هدفمند با حضور مربیان طراحی‌شده است.
  • هر چهارشنبه هفته برنامه اردوهای هفتگی یا ماهانه یا فصلی برگزار می‌شود.

۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۸
وبلاگ مدرسه مسجد محور طه کرمان

بدون دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *