روایت بچه‌های مشهدی که هنوز به مکتب‌خانه می‌روند
مجله مهر- زهرا شاهرضایی: شاید شما هم مکتب‌خانه‌های قدیم و دانش‌آموزانی که به صورت گرد روبه‌روی هم نشسته‌اند را فقط در فیلم‌ها دیده باشید؛ اما جالب است بدانید در گوشه‌ای از ایران و در یکی از مسجدها، هنوز آموزش مکتبی به بچه‌ها طرفدار دارد. مسجد «صنعتگران» مسجدی در یکی از محله‌های شهر مشهد است که بچه‌ها به جای مدرسه در این مسجد درس می‌خوانند و به جای میز و نیمکت روی زمین می‌نشینند.
داستان این مدرسه مسجد محور و دانش‌آموزانش داستان همان مکتب‌خانه‌های قدیم است که حالا به‌روز شده است. دوازده سالی این طرح به صورت پراکنده و آموزشی امتحان شده و تقریباً چهار یا پنج سال است که این طرح در مسجد توسط «حجت‌الاسلام صرافیان» راه‌اندازی شده است. «مصطفی صرافیان» یکی از متولیان مسجد و به اصطلاح ناظم این مدرسه درباره این مسجد می‌گوید: «ایده اصلی طرح از حجت‌الاسلام صرافیان پدرم بود که بالاخره پس از سال‌ها در قالب مسجد صنعتگران عملی شد. پدر و مادرهایی که دغدغه داشتند فرزندانشان در محیطی باشند که هم علم‌اندوزی کنند و هم با مفاهیم مذهبی و مسجد مانوس شوند، مسجد صنعتگران را انتخاب کردند. این بچه‌ها دیگر مدرسه نمی‌روند؛ به این معنی که روی نیمکت بنشینند و به جای آن به مسجد می‌آیند و مدل مکتب‌خانه‌های قدیم به صورت گرد روبه‌روی هم می‌نشینند.»
آموزش در مدرسه مسجد محور صنعتگران
مسجد صنعتگران از پیش‌دبستانی تا دبیرستان دانش‌آموز می‌گیرد و از الان به فکر تحصیلات دانشگاهی است. دروسی که بچه‌ها در این مسجد می‌خوانند فرقی با بقیه مدارس ندارد؛ مگر اینکه: «همان دروسی که در مدارس می‌خوانند را در قالب مسجد می‌خوانند و در کنار آن یک سری مباحث مذهبی هم به آن‌ها آموزش داده می‌شود. البته تمام آموزش‌های داخل کلاس مثلاً درس علوم یا حتی ریاضی یک جهت مذهبی دارد. بچه‌های دبستانی و راهنمایی در شیفت صبح و دبیرستانی‌ها در شیفت بعدازظهر به کلاس می‌آیند.»
مربیان و روش تدریس
اکثر مدرسهای این مدرسه یا به قول خود آقای صرافیان مربی‌ها، طلبه و آشنا با مفاهیم مذهبی هستند. «اکثر مربیان این کلاس‌های مکتبی، طلبه و ملبس هستند. تمام مدرسهای این کلاس‌ها کسانی بودند که قبلاً شاگردان حاج آقای صرافیان بودند و علاوه بر آموزش‌های مذهبی و مکتبی، تحصیلات دانشگاهی هم دارند. کلاس‌ها هم حداکثر ده نفره هستند که در چهار طبقه فضای مسجد به صورت حلقه‌حلقه هر کدام در گوشه‌ای از مسجد می‌نشینند.»
البته برای طلبه‌هایی که خیلی با روش تدریس آشنا نیستند نیز برنامه دارند. «برای آموزش سبک تدریس که شاید بعضی از این طلبه‌ها آشنایی نداشته باشند، عده‌ای از معلم‌های آموزش‌وپرورش ماهی یک بار یا هر سه هفته یک بار با مربیان ما جلسه دارند و در نحوه آموزش با این معلمان مشورت می‌کنند.»
حضور والدین در کلاس
یکی از سختی‌های همیشگی بچه‌ها در مدرسه رفتن جدا شدن از پدر و مادر است، اما جالب است بدانید حضور حداقل یکی از والدین بچه‌ها در کلاس‌های درس این مسجد اجباری است. «نکته مهمی که ما خیلی بر آن تأکید می‌کنیم، حضور خود پدر و مادرها در مسجد است. حداقل یک نفر از پدر و مادرها باید هر روز کنار دانش‌آموزش در کلاس حضور داشته باشد و این جزو شرایط اجباری ماست. یکی از مبانی که ما روی آن خیلی تأکید می‌کنیم، این است که مربی در حاشیه است و آموزش اصلی را باید پدر و مادر به فرزند خود بدهند. یعنی مربی فقط خط می‌دهد و پدر و مادر در خانه امور تربیتی فرزندان خود را پیگیری می‌کنند. به خاطر همین در کلاس‌ها حضور دارند و به ما کمک می‌کنند. در تمام اردوها هم پدرهای این دانش‌آموزان حضور دارند.»
روش‌های عملی و اردوها
کلاس‌های علوم این بچه‌ها در طبیعت برگزار می‌شود و هر هفته حداقل یک بار اردو دارند. «احمد نعمتی» مدیر یکی از مدرسه‌های ابتدایی این مسجد درباره نحوه کار در این ابتدایی می‌گوید: «در اینجا طلبه‌ها دوره تدریس را گذرانده‌اند و علاوه بر درس‌های مصوب آموزش و پرورش، قرآن و نهج‌البلاغه هم به این دانش‌آموزان تدریس می‌شود. بیشتر تأکید ما هم در روش به صورت عملی است نه صرفاً تئوری؛ مخصوصاً در مباحث اخلاقی. مثلاً مربی ما مدام به لفظ نمی‌گوید که غیبت نکنید. یک بار این را می‌گوید و از این به بعد خودش آن را رعایت می‌کند.»
عدم دریافت هزینه
آقای نعمتی می‌گوید برای مدرسه‌های خود هیچ تبلیغاتی نمی‌کنند و هیچ هزینه‌ای هم دریافت نمی‌کنند: «ما هیچ‌گونه تبلیغاتی نداریم و از بچه‌ها هم هزینه‌ای دریافت نمی‌کنیم. مگر هزینه‌های مربوط به خودشان. مثل هزینه‌های اردو؛ برای تدریس هم هزینه‌ای نه از خانواده‌ها و نه از هیچ نهاد رسمی و غیررسمی دریافت نمی‌کنیم.»
تعداد دانش‌آموزان و مربیان
مسجد صنعتگران ۷۰۰ نفر دانش‌آموز و ۴۰ نفر مربی دارد که از این تعداد مربی، هشت نفرشان ثابت هستند. «ما تقریباً ۴۰ نفر مربی داریم که از بین این‌ها هشت نفر به صورت ثابت هستند. بعضی از اتفاقاتی که در این مسجد رخ می‌دهد، برای خیلی‌ها باورکردنی نیست. ما در اینجا یک حساب بانکی مشترک داریم و هر کدام از این هشت نفر هم یک کارت دارند. هر کس هر مقدار که احتیاج داشت از این حساب برداشت می‌کند.»
رضایت دانش‌آموزان
رابطه مربی‌ها با بچه‌ها در این مسجد آنقدر خوب است که با تعطیلی مدرسه خوشحال نمی‌شوند! «در هر مدرسهای دم عید که می‌شود، بچه‌ها آنقدر ذوق می‌کنند؛ انگار از قفسی رها شدند؛ اما اینجا بچه‌ها به سختی از مربی خداحافظی می‌کنند و خود دانش‌آموزان از ما می‌خواهند که فقط هفته اول مدارس تعطیل شود و از هفته دوم دوباره در مسجد باشند.»
سحرخیزی و نقش خانواده
آوازه این مسجد و آموزش مکتبی‌اش آنقدر پیچیده که از راه دور و نزدیک برای تحصیل در آن به مشهد مهاجرت کرده‌اند. «خیلی از خانواده‌هایی که فرزندانشان در این مسجد تحصیل می‌کنند، از راه‌های دور مثل کرمانشاه و قزوین به مشهد نقل مکان کرده‌اند فقط به خاطر اینکه فرزندانشان در این مسجد آموزش ببیند.»
دانش‌آموزان این مکتب همگی سحرخیز هستند و به قول آقای نعمتی بین الطلوعین نمی‌خوابند. «شما از هر نهادی که می‌خواهید بپرسید کدام یک از آن‌ها می‌توانند بچه‌های سن دبستان و پیش دبستان را در ساعت ۶ صبح جمع کنند؟! خیلی از برنامه‌های ما مثل استخر و کوه در این ساعت است.»
خادم‌الخانه بودن دانش‌آموزان
نحوه کار در این مسجد پدر و مادر محور است؛ به طوری که دانش‌آموزان در روزهای دوشنبه به منزل می‌روند و در این روز به قول بچه‌ها خادم‌الخانه هستند. «در این روز اغلب کارهای خانه به عهده دانش‌آموز است. بچه‌ها در خانه فقط و فقط فرزند هستند و خبری از درس و کتاب و مشق شب نیست. تکالیف بچه‌ها در مدرسه تمام می‌شود و دانش‌آموز در منزل دیگر محصل نیست؛ بلکه فرزند خانواده است و سعی می‌کند فرزند خوبی باشد.»
مدرک تحصیلی
یکی از سوالات اصلی درباره تحصیل در این مسجد این است که وقتی این آموزش‌ها زیر نظر آموزش‌وپرورش صورت نمی‌پذیرد، پس این بچه‌ها چگونه مدرک تحصیلی می‌گیرند؟ آقای نعمتی پاسخ این سوال را اینگونه می‌دهد: «ما در اینجا از یک قانون متفرقه استفاده می‌کنیم که وقتی دانش‌آموز به کلاس ششم رسید، امتحان می‌دهد و گواهی پایان دوره ابتدایی را دریافت می‌کند. و همین‌طور مقطع‌های بعدی هم به همین شکل مدرک دریافت می‌کنند.» البته اوایل با مخالفت‌های زیادی روبه‌رو شده‌اند؛ اما کم‌کم توانسته‌اند خود را تثبیت کنند.
علاوه بر این آزمون کلی، خود مسجد هم از بچه‌ها امتحان می‌گیرد که به سبک قدیم به صورت ثلثی است؛ اما نوع سوالات فرق چندانی با آموزش‌وپرورش رسمی ندارد. «سوالات امتحانات ما تقریباً مثل مدارس است و اصلاً پدران معلمی که فرزندانشان در مسجده‌های ما هستند، سوالات را طراحی می‌کنند.»
رقابتی شدن آموزش
آقای نعمتی معتقد است رقابتی نبودن آموزش در کشور یک آفت محسوب می‌شود. برای اثبات حرفش هم از سخن رئیس‌جمهور سند می‌آورد. «آقای روحانی در سفر اولشان به تبریز در یک سخنرانی گفتند که آموزش‌وپرورش چون رقیب ندارد، در یک حالت ایستا قرار گرفته است. الان ما در مسجد خود سه مدرسه ابتدایی ایجاد کردیم؛ فقط برای اینکه فضا را رقابتی کنیم و در این رقابت است که پیشرفت صورت می‌پذیرد.»
آقای نعمتی مثل تمام دوستان طلبه‌اش تمام تلاشش را می‌کند که هیچ کودکی ناراضی از در مسجد بیرون نرود، چرا که: «ما تمام تلاشمان را می‌کنیم که بچه‌ها با رضایت از مسجد بیرون بروند. یک شعاری که من و دوستان داریم این است که اگر کودکی از مدرسه دلزده شود، از علم زده می‌شود؛ اما اگر از مسجد دلزده شوند، از مسجد و بلکه دین زده می‌شود.»
۲۵ اسفند ۱۳۹۴
خبرگزاری مهر
خبرگزاری مهر
بدون دیدگاه