این ساحت، ناظر بر فعالیت قوه خیال و بهرهمندی از عواطف، احساسات و ذوق زیباییشناختی است. هدف اصلی آن، پرورش انسانهایی است که میتوانند زیباییهای مادی و معنوی را درک، تقدیر و خلق کنند و از طریق هنر و زیبایی به کمال و قرب الهی نزدیک شوند. این پرورش شامل درک و تقدیر از موضوعات و افعالی که دارای زیبایی مادی یا معنوی هستند، توانایی خلق آثار هنری، و قدردانی از ارزشهای هنری است.
اهداف عالی این ساحت (با تأکید بر بعد الهی)
اهداف این ساحت فراتر از یک مهارت صرف است و به شناخت و پیوند با خالق زیباییها میرسد:
فهم پدیدهها و هدف رویدادهای طبیعت: با نگرشی توحیدی، طبیعت بهعنوان آیهای از آیات الهی دیده میشود.
رمزگشایی و رمزگردانی از پدیدههای آشکار و پنهان طبیعت: تلاش برای درک حکمت و هدف آفرینش و بازتاب آن در قالب هنر.
پرورش حواس و تخیل در جهت بازخوانی فطرت الهی: استفاده از قوه خیال برای تصویرسازی کمالات و حقایق و نزدیک شدن به ذات پاک انسانی (فطرت).
درک زیباییهای جهان آفرینش بهعنوان مظاهر کمال الهی: رسیدن از زیبایی خلقت (جمال) به زیبایی خالق (جمال مطلق). (هدف غایی)
زیباسازی محیط زندگی و پیراستن آن از انواع زشتیها: گسترش نظم، طهارت و آراستگی در محیط فردی و اجتماعی، که تجلی عملی توحید افعالی در محیط است.
رویکردها و حوزه عملیاتی
رویکرد اصلی در این ساحت، تربیت هنری موضوعمحور است که هدفمند و متناسب با فرهنگ اسلامی-ایرانی محتوا را ارائه میدهد. دریافت احساس و معنا بهعنوان رویکرد مکمل، به عمق بخشیدن به درک هنری متربی کمک میکند.
اهداف عملیاتی دوره ابتدایی (تقویت مبانی اولیه)
در حوزه عملیاتی، اهداف این ساحت در دوره ابتدایی عبارت است از اینکه متربیان بتوانند:
- جایگاه مؤلفههای زیبایی ساز پیرامون خود را درک کرده و در بهبود آنها نقش داشته باشند: پرورش حس مسئولیتپذیری در قبال زیبایی محیط.
- با خلق آثار هنری، قدرت تخیل، تجسم و ایدهپردازی خود را تقویت کنند: ایجاد زمینه برای ابراز وجود خلاقانه و تقویت قوای ذهنی.
- با یادگیری اصول زیباییشناختی، پدیدههای طبیعی و هنری را تحلیل و ارزیابی نمایند: پرورش قدرت نقد هنری بر اساس معیارها و ارزشهای متعالی.
اهمیت و جایگاه ساحت زیباییشناختی و هنری در اسلام
در اسلام، زیبایی (جمال) یک صفت ذاتی خداوند است. حدیث مشهور نبوی، “إنّ الله جمیلٌ و یُحِبُّ الجمال” (خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد)، اساسیترین مبنای اهمیت این ساحت است.
- پلی بهسوی معرفت الهی: هنر و زیبایی ابزارهایی هستند که انسان را از زیباییهای محدود جهان به سرچشمه نامحدود زیبایی (خدا) رهنمون میشوند. درک و خلق زیبایی، نوعی عبادت و سیروسلوک هنری است.
- تزکیه نفس و پالایش روح: هنر (بهویژه هنرهای متعهد)، قوه خیال و احساسات را در جهت حقیقت و معنویت جهت میدهد و مانع از انحراف و آلودگی روح میشود. هنر اسلامی، وسیلهای برای ارتقاء روح از عالم ماده به عالم معنا است.
- تجلی در زندگی روزمره: تأکید اسلام بر نظافت، آراستگی، معماری اسلامی و خط خوش در نگارش قرآن، نشان میدهد که زیبایی صرفاً در آثار موزهای نیست، بلکه باید در سبک زندگی مؤمن جریان یابد.
- زبان مشترک برای انتقال مفاهیم دینی: هنر (از جمله شعر، خطاطی، معماری و سرود) قدرتمندترین ابزار برای تأثیرگذاری عمیق بر مخاطب و انتقال مفاهیم بلند دینی مانند عدالت، ایثار، و توحید است.
نمونه فعالیتهای مدارس مسجد محور (تلفیق هنر و تربیت دینی)
| نوع فعالیت | هدف تربیتی-هنری | ارتباط با مبانی اسلامی |
| خوشنویسی | تقویت هنر خطاطی، آشنایی با زیبایی خط اسلامی |
قدسیسازی هنر با نگارش آیات و احادیث، احترام به ابزار نوشتن
|
| نقاشی با موضوعات دینی | خلق آثار هنری با الهام از آیات قرآن و احادیث |
تجسم مفاهیم مجرد دینی و تعمیق درک از داستانهای قرآنی
|
| نمایشهای مذهبی | ارائه داستانهای قرآنی، سیره معصومین (ع) و وقایع انقلاب |
انتقال پیامهای اخلاقی و تاریخی از طریق زبان مؤثر درام
|
| هنرهای دستی | تقویت دستورزی و قوه زیباییشناختی |
تأکید بر کارآفرینی و تولید هنر بهعنوان مصداق شکرگزاری نعمت
|
| کارگاههای شعر و ادبیات | آموزش سرودن شعر با مضامین اخلاقی و دینی |
استفاده از شعر بهعنوان یکی از کهنترین ابزارهای ترویج معارف اهلبیت (ع)
|
| سرودهای دینی و مذهبی | تمرین و اجرای گروهی سرود |
پرورش حس وحدت و اجتماع در ستایش و مدح الهی و اولیای او
|
| ساخت تیزر و کلیپهای کوتاه | انجام امور رسانهای مسجد و مدرسه توسط دانشآموزان |
استفاده از هنر رسانه برای تبلیغ و ترویج مفاهیم دینی در عصر جدید
|
| زیباسازی محیط مسجد و مدرسه | استفاده از هنر دانشآموزان برای زیباسازی |
مصداق عملی “إنّ الله جمیلٌ و یُحِبُّ الجمال” در محیطهای دینی و آموزشی
|
مدارس مسجد محور، با آگاهی از مبانی اسلامی این ساحت، فعالیتهای مختلفی را طراحی کردهاند که بهخوبی تلفیق هنر و تربیت دینی را نشان میدهد: این فعالیتها نشان میدهند که هنر، نهتنها یک درس جانبی، بلکه یک رسانه تربیتی قدرتمند برای ساختن انسانهای متعهد، خلاق و خداجو است.