مکاتب و اندیشمندان تعریفهای متعددی از مفهوم تربیت و ساحت های آن ارائه کردهاند. در سند تحول بنیادین تربیت، این مفهوم بهعنوان «فرایند تعاملی زمینهساز تکوین و تعالی پیوسته هویت متربیان بهصورت یکپارچه و مبتنی بر نظام معیار اسلامی، بهمنظور هدایت ایشان در مسیر آمادهشدن جهت تحقق آگاهانه و اختیاری مراتب حیات طیبه در همه ابعاد» تعریف شده است (مبانی نظری سند تحول بنیادین، 1390: 129). این تعریف نشاندهنده رویکرد جامع و عمیق به تربیت است که نهتنها به جنبههای فردی بلکه به ابعاد اجتماعی و فرهنگی زندگی نیز توجه دارد.
خصوصیات اساسی مفهوم تربیت
مفهوم تربیت با این تعریف واجد چند خصوصیت اساسی است که شامل موارد زیر میشود:
- تکیه بر نظام معیار اسلامی: تربیت در این چارچوب باید بر اساس اصول و ارزشهای اسلامی شکل بگیرد و هدف آن تعالی روحی و اخلاقی متربیان باشد.
- توجه به مفاهیم اساسی قرآنی: مفاهیم قرآنی باید در فرایند تربیت بهطور جدی مدنظر قرار گیرند تا متربیان با آموزههای دینی آشنا شوند و در زندگی روزمره خود بهکار ببرند.
- تأکید بر تکوین و تعالی پیوسته هویت: تربیت باید بهگونهای باشد که هویت متربیان را در طول زمان شکل دهد و به سمت کمال سوق دهد.
- توجه به عنصر آزادی و اختیار: تربیت باید به متربیان اجازه دهد که با آگاهی و اختیار، انتخابهای خود را انجام دهند و در این مسیر رشد کنند.
- همهجانبهنگری، اعتدال و توازن: تربیت باید به ابعاد مختلف زندگی فرد توجه کند و بهدنبال ایجاد توازن میان جنبههای جسمی، روحی و اجتماعی باشد.
- توجه به شکوفایی همسوی فطرت با رشد استعدادها: تربیت باید بهگونهای باشد که استعدادهای طبیعی متربیان را شناسایی و شکوفا کند و آنها را در مسیر صحیح هدایت کند.
- تنظیم متعادل امیال و عواطف: تربیت باید به متربیان کمک کند تا امیال و عواطف خود را بهدرستی مدیریت کنند و از آنها در جهت مثبت استفاده نمایند.
- تأکید بر حیث اجتماعی تربیت و یکپارچگی: تربیت باید به متربیان آموزش دهد که چگونه در جامعه زندگی کنند و به دیگران احترام بگذارند.
ساحتهای تربیت
در مبانی نظری سند تحول بنیادین، شش ساحت تربیت بیان شدهاند که شامل موارد زیر میشوند:
- تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی
- تربیت زیستی و بدنی
- تربیت اجتماعی و سیاسی
- تربیت اقتصادی و حرفهای
- تربیت علمی و فناوری
- تربیت زیباییشناختی و هنری
تشریح ساحتها
1. ساحت تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی
این ساحت ناظر به خودشناسی، خداشناسی و التزام به نظام معیار دینی است. تربیت در این ساحت باید به متربیان کمک کند تا با اصول دین آشنا شوند و بهدنبال تقویت ایمان و اخلاق در زندگی خود باشند. این ساحت شامل تقید اختیاری به احکام و ارزشهای دینی و تلاش برای خودسازی بر اساس نظام دینی است.
اهداف اجرایی در دوره ابتدایی:
درک و فهم مفاهیم دینی: متربیان باید مفاهیم اساسی دین را بشناسند و درک کنند که این مفاهیم چگونه میتوانند در زندگی روزمره آنها تأثیرگذار باشند.
رعایت آموزههای دینی: متربیان باید به رعایت آموزههای دینی مانند احترام به والدین و معلمان، راستگویی و دیگر فضائل اخلاقی علاقهمند شوند.
یادگیری روخوانی و روانخوانی قرآن: آشنایی با قرآن و یادگیری دستورات آن به متربیان کمک میکند تا ارتباط عمیقتری با دین خود برقرار کنند.
2. ساحت تربیت زیستی و بدنی
این ساحت به حفظ سلامت جسمی و روانی و احترام به طبیعت ناظر است. در این ساحت، متربیان باید با اهمیت سلامت و بهداشت آشنا شوند و بهدنبال ارتقای کیفیت زندگی خود باشند.
اهداف اجرایی در دوره ابتدایی:
شناسایی ویژگیها و نیازهای جسمی: متربیان باید با ویژگیها و نیازهای جسمی خود آشنا شوند و به حفظ سلامت خود توجه کنند.
شرکت در فعالیتهای ورزشی: مشارکت در فعالیتهای ورزشی و تفریحات سالم به ارتقای سلامت جسمی و روانی متربیان کمک میکند.
حفظ سلامت محیطزیست: آموزش به متربیان درباره اهمیت حفاظت از محیطزیست و احترام به طبیعت، آنها را به شهروندان مسئول تبدیل میکند.
3. ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی
این ساحت بر تعامل مناسب با دیگران و مسئولیتپذیری اجتماعی تأکید دارد. متربیان باید بیاموزند که چگونه در جامعه زندگی کنند و به حقوق و مسئولیتهای خود آگاه باشند.
اهداف اجرایی در دوره ابتدایی:
آگاهی از حقوق و مسئولیتهای خانوادگی و اجتماعی: متربیان باید با حقوق و مسئولیتهای خود در خانواده و جامعه آشنا شوند و بتوانند از قوانین و مقررات بهصورت آزادانه و سازنده پیروی کنند.
فراگیری مهارتهای شهروندی: آموزش مهارتهای ارتباطی و اجتماعی به متربیان کمک میکند تا در تعاملات خود با دیگران موفقتر عمل کنند.
4. ساحت تربیت اقتصادی و حرفهای
این ساحت به توانایی تدبیر امر معاش و اخلاق حرفهای ناظر است. متربیان باید با مفاهیم اقتصادی و اصول اخلاقی در کسب و کار آشنا شوند تا بتوانند در آینده بهطور مؤثری در جامعه فعالیت کنند.
اهداف اجرایی در دوره ابتدایی:
درک مفاهیم اقتصادی: متربیان باید با مفاهیم بنیادی مانند تولید، توزیع و مصرف آشنا شوند و اهمیت این مفاهیم را در زندگی روزمره درک کنند.
آشنایی با کارآفرینی و خلاقیت: آموزش مهارتهای کارآفرینی و تشویق به خلاقیت به متربیان کمک میکند تا در آینده بتوانند بهطور مستقل فعالیت کنند.
رعایت الگوهای ملی تولید و مصرف: متربیان باید با الگوهای صحیح مصرف و تولید آشنا شوند و به رعایت آنها در زندگی روزمره توجه کنند.
5. ساحت تربیت علمی و فناوری
این ساحت به توانمندی در شناخت و بهرهگیری از دانش و فناوری ناظر است. متربیان باید بهدنبال تقویت تفکر انتقادی و علمی باشند و از یافتههای علمی بهرهبرداری کنند.
اهداف اجرایی در دوره ابتدایی:
فراگیری مهارتهای جستوجوی علمی: متربیان باید توانایی جستوجو و پژوهش علمی را در خود تقویت کنند و از این مهارتها در حل مسائل زندگی استفاده نمایند.
مشارکت در فعالیتهای علمی و پژوهشی: تشویق به مشارکت در پروژههای علمی و پژوهشی به متربیان کمک میکند تا مهارتهای همکاری و کار گروهی را یاد بگیرند.
استفاده از یافتههای علمی: متربیان باید توانایی ارزیابی و بهرهبرداری از یافتههای علمی را در جهت بهبود کیفیت زندگی خود توسعه دهند.
6. ساحت تربیت زیباییشناختی و هنری
این ساحت ناظر به فعالیت قوه خیال و درک زیباییهای مادی و معنوی است. متربیان باید توانایی خلق آثار هنری و قدردانی از زیباییهای طبیعی و هنری را پرورش دهند.
اهداف اجرایی در دوره ابتدایی:
درک مؤلفههای زیباییساز: متربیان باید جایگاه مؤلفههای زیباییساز در زندگی خود را درک کنند و بهدنبال بهبود آنها باشند.
خلق آثار هنری: تشویق به خلق آثار هنری به متربیان کمک میکند تا قدرت تخیل و ایدهپردازی خود را پرورش دهند.
ارزیابی پدیدههای طبیعی و هنری: متربیان باید با یادگیری اصول زیباییشناختی، توانایی ارزیابی و نقد آثار هنری و پدیدههای طبیعی را پیدا کنند.
دریافت جزوه ساحت های ششگانه تعلیم و تربیت
