مدارس مسجد محور، با تأکید بر عواملی که بهصورت مستقیم و غیرمستقیم بر مأموریت خطیر تعلیموتربیت تأثیرگذارند، موفق به تعیین مرزهای خود با دیگر جریانهای تربیتی شدهاند و به معنای واقعی، یک جریان آموزشی و تربیتی مبتنی بر مبانی دینی را پایهگذاری کردهاند. این مدارس نهتنها به دنبال آموزش علمی هستند، بلکه در پی پرورش شخصیتهای متعهد و متدین هستند که در آینده بهعنوان ارکان اصلی جامعه اسلامی ایفای نقش نمایند. در این مجال اندک، با نگاهی تطبیقی بر ساحتهای سند تحول بنیادین و فعالیتهای مدارس مسجد محور، نمای متفاوتی از مدارس مسجد محور و اقدامات گسترده آنها را به نمایش میگذاریم.
مفهوم تربیت و ساحتهای آن در سند تحول بنیادین
مکاتب و اندیشمندان مختلف تعاریف متعددی از مفهوم تربیت ارائه کردهاند، اما مفهوم تربیت در سند تحول بنیادین بهعنوان «فرایند تعاملی زمینهساز تکوین و تعالی مستمر هویت متربیان، بهصورت یکپارچه و بر اساس نظام معیار اسلامی، بهمنظور هدایت آنان در مسیر آمادهسازی برای تحقق آگاهانه و اختیاری مراتب حیات طیبه در تمام ابعاد» تعریف شده است. این تعریف نشاندهنده چند ویژگی مهم است که میتوان به آنها پرداخت.
- تکیه بر نظام معیار اسلامی
تربیت باید بر اساس اصول و ارزشهای اسلامی شکل گیرد و به دنبال ایجاد هویتی اسلامی در متربیان باشد.
- توجه به مفاهیم اساسی قرآنی
تربیت باید بهگونهای طراحی شود که هویت متربیان بهطور مداوم تقویت شده و به سطح بالاتری از تعالی برسد.
- تأکید بر تکوین و تعالی پیوسته هویت
تربیت باید بهگونهای طراحی شود که هویت متربیان بهطور مداوم تقویت شده و به سطح بالاتری از تعالی برسد.
- توجه به درک و آگاهی
تربیت باید به متربیان کمک کند تا آگاهی و درک عمیقتری از خود، دیگران و جهان پیرامونشان کسب کنند.
- توجه به عنصر آزادی و اختیار
تربیت باید به متربیان آزادی انتخاب و اختیار بدهد تا بتوانند بهطور آگاهانه و با اراده خود مسیر زندگی را انتخاب کنند.
- همهجانبهنگری
تربیت باید به ابعاد مختلف وجودی انسان توجه کند و از تمرکز بر یک بعد خاص پرهیز کند.
- اعتدال و توازن
تربیت باید میان جنبههای مختلف زندگی متربیان تعادل برقرار کند تا رشد متوازن حاصل شود.
- توجه به شکوفایی همسوی فطرت با رشد استعدادها
تربیت باید به شکوفایی استعدادهای طبیعی و فطری متربیان کمک کند و آنها را در مسیر رشد و تعالی قرار دهد.
- تنظیم متعادل امیال و عواطف
تربیت باید به متربیان کمک کند تا احساسات و امیال خود را شیوهای متعادل مدیریت کنند.
- توجه به ایجاد آمادگی برای حیات طیبه
تربیت باید متربیان را برای زندگیای باکیفیت و مطابق با ارزشهای اسلامی آماده کند.
- تأکید بر حیث اجتماعی تربیت
تربیت باید به بعد اجتماعی انسان توجه کند و او را برای زندگی در جامعهای سالم و پویا آماده سازد.
- یکپارچگی
تربیت باید بهگونهای باشد که تمام ابعاد وجودی انسان را بهصورت یکپارچه در نظر بگیرد.
مدارس مسجد محور، با پایبندی به اصول اساسی تربیت و برنامهریزی دقیق بر اساس ساحتهای ششگانه تربیتی سند تحول بنیادین، بهحق توانستهاند تربیت اصیل و صحیح اسلامی را بهگونهای شایسته اجرا کنند و در پرورش نسل انقلابی، مؤمن، متخصص و متعهد، پیشگام باشند.
حیات طیبه و هدف تعلیموتربیت اسلامی
یکی از ویژگیهای اساسی مورد توجه در تعریف تربیت که در مدارس مسجد محور نیز به آن تأکید شده است، ایجاد آمادگی در متربیان برای تحقق حیات طیبه در همه ابعاد است. حیات طیبه به معنای وضع مطلوب زندگی بشر بر اساس نظام معیار ربوبی است. این نظام معیار با انتخاب و التزام آگاهانه و اختیاری در زندگی دنیایی و در جهت تعالی آن از سوی خداوند به انسان اعطا میشود. تحقق حیات طیبه باعث دستیابی بهغایت اصیل زندگی انسان، یعنی قرب الی الله خواهد شد.
هدف عام تعلیموتربیت اسلامی، انتقال آگاهیها، آموزش مهارتها و به فعلیت رساندن استعدادهای انسان در جهت قرب الهی است. بر اساس مبانی انسانشناختی، تمام قابلیتها و ظرفیتهای وجودی انسان در دستیابی به این قرب تأثیر دارند. این بدان معناست که فرایند تربیت باید به شکلی طراحی شود که تمامی ابعاد وجودی انسان را در بر گیرد و زمینه شکوفایی آنها را فراهم کند.
در دانش تربیت، کلمه «ساحتها» به حوزهها و محدودههای خاصی از فعالیتهای تربیتی اطلاق میشود که ناظر به پرورش بخشی از استعدادها، بینشها، مهارتها و تواناییهای مشترک است. در مبانی نظری سند تحول بنیادین، شش ساحت تربیتی بیان شدهاند که در مدارس مسجد محور بهصورت تخصصی و جامع به این ساحتها پرداخته شده و تمام فعالیتهای تربیتی در قالب این ساحتها تفکیک و اجرا میشوند.
ساحتهای ششگانه شامل موارد زیر میشوند:
- ساحت اعتقادی، اخلاقی و عبادی: این ساحت به پرورش باورها و اعتقادات دینی متربیان میپردازد و تلاش میکند تا آنها را با اصول و ارزشهای اسلامی آشنا کند و همچنین، آنها را در مسیر نهادینهسازی رفتارهای صحیح و اخلاقی در زندگی یاری میدهد.
- ساحت زیستی و بدنی: این ساحت به ارتقای سلامت جسمی و روانی متربیان پرداخته و آنان را به داشتن سبک زندگی سالم ترغیب میکند.
- ساحت سیاسی و اجتماعی: این ساحت بر تربیت اجتماعی و سیاسی متربیان تمرکز دارد و آنان را برای مشارکت فعال در جامعه و شناخت حقوق و مسئولیتهای خود آماده میسازد.
- ساحت اقتصادی و حرفهای: این ساحت به تربیت مهارتهای اقتصادی و حرفهای متربیان میپردازد و آنها را برای ورود به بازار کار و مدیریت مالی خود آماده میکند.
- ساحت علمی و فناوری: این ساحت به پرورش مهارتهای علمی و فناوری متربیان توجه دارد و آنها را برای استفاده از فناوریهای نوین و بهروز در زندگی روزمره آماده میکند.
- ساحت هنری و زیباییشناختی: این ساحت بر پرورش ذوق هنری و زیباییشناختی متربیان تمرکز دارد و آنان را به شناخت و درک هنر و زیبایی در زندگی ترغیب میکند.
