روز سیزده آبان در تاریخ انقلاب اسلامی ایران، روزی است ماندگار، چندوجهی و پر معنا. در این روز سه رخداد تاریخی مهم در حافظه جمعی ملت ایران ثبت شده است: تبعید حضرت امام خمینی(ره) در سال ۱۳۴۳ به دلیل اعتراض به قانون کاپیتولاسیون، شهادت دانشآموزان در اعتراض به رژیم ستمشاهی در سال ۱۳۵۷، و در نهایت تسخیر لانه جاسوسی آمریکا به دست دانشجویان پیرو خط امام در سال ۱۳۵۸.
تبلور تربیت سیاسی و اجتماعی در مکتب مدرسه مسجد محور
این سه حادثه در کنار هم، سیزده آبان را به روز «مقاومت»، «بصیرت» و «هویت انقلابی» تبدیل کرده است؛ روزی که امروز با عنوان «روز دانشآموز» شناخته میشود و فرصتی است برای بازخوانی نقش نسل جوان در پاسداری از ارزشهای انقلاب اسلامی.
در چنین روزی، حضور پرشور و معنادار دانشآموزان مدارس مسجد محور جلوهای خاص و آموزنده دارد؛ حضوری که فراتر از شرکت در یک مراسم نمادین است، بلکه میتوان آن را تحقق عینی تربیت سیاسی، اجتماعی و هویتی در منظومه تعلیم و تربیت اسلامی دانست.
۱. سیزده آبان؛ روزی برای بازشناسی «هویت انقلابی» نسل نوجوان
سیزده آبان، تنها یادآور یک واقعه تاریخی نیست، بلکه یادآور مسئولیت نسلی است که از دل ایمان و آگاهی برخاست و در برابر سلطه و تحقیر ایستاد. در نگاه تربیت اسلامی، چنین روزی نه فقط یادبود تاریخ، بلکه فرصت بازتولید و انتقال «روح مقاومت» است. دانشآموزی که در این روز، همراه با هممدرسهایها و معلمان خود در مسیر راهپیمایی گام برمیدارد، در حقیقت در یک کلاس درس بزرگ و میدانی شرکت کرده است؛ کلاسی که معلم آن تاریخ است و موضوع آن، «ایستادگی در برابر استکبار».
مدارس مسجد محور که تربیت را محدود به فضای کلاس و کتاب نمیدانند، این روز را بستری میدانند برای تربیت «نسل آگاه، متعهد و مسئول»؛ نسلی که هم نسبت به تاریخ انقلاب خود شناخت دارد و هم نسبت به چالشهای امروز جامعه حساس است. از همین رو، حضور دانشآموزان در مراسم سیزده آبان در این مدارس، یک تکلیف آموزشی یا تشریفاتی نیست، بلکه بخشی از برنامهی تربیتی و فرهنگی آنها محسوب میشود.
۲. ساحت تربیت سیاسی و اجتماعی؛ از نظر تا عمل
در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، یکی از شش ساحت اصلی تربیت، ساحت تربیت سیاسی و اجتماعی است. این ساحت بر پرورش روحیهی مسئولیتپذیری، مشارکت اجتماعی، قانونگرایی، عدالتخواهی، استکبارستیزی و فهم موقعیتهای سیاسی ـ اجتماعی تأکید دارد. اما تحقق واقعی این ساحت نیازمند میادین عینی است، نه صرفاً تدریس تئوری در کلاس درس.
مدارس مسجد محور با تکیه بر پیوند میان آموزش رسمی و فرهنگ دینی و مردمی مسجد، بستری طبیعی برای تحقق این ساحت فراهم میکنند. در چنین محیطهایی، حضور دانشآموزان در آیینهای ملی و مذهبی، نوعی تمرین عملی برای درک مفاهیم اجتماعی است.
سیزده آبان در این میان، بهترین فرصت برای تجربهی تربیت سیاسی ـ اجتماعی است:
* دانشآموز مفهوم «استکبار» را نه به عنوان واژهای در کتاب، بلکه به عنوان پدیدهای تاریخی و جاری درک میکند؛
* روحیهی همبستگی و مشارکت جمعی را در کنار هممدرسهایها تجربه میکند؛
* مفهوم «مسئولیت اجتماعی» را از شعار به رفتار تبدیل میسازد؛
* و در نهایت، هویت خود را به عنوان «دانشآموز انقلابی» بازمییابد.
به این ترتیب، مدرسه مسجد محور در روز سیزده آبان، در حال تربیت شهروندی مسئول و متعهد است؛ شهروندی که هم دغدغهی عدالت دارد، هم با فرهنگ مقاومت آشناست، و هم در برابر ظلم و تحقیر بیتفاوت نیست.
۳. نقش مسجد در تعمیق بینش سیاسی دانشآموزان
مسجد در فرهنگ اسلامی، تنها محل عبادت نیست؛ بلکه پایگاه آگاهی، بصیرت و عمل اجتماعی است. در صدر اسلام، مسجد مرکز تصمیمگیریهای سیاسی و اجتماعی مسلمانان بود. امروز نیز مدارس مسجد محور با الهام از همان کارکرد تاریخی، تلاش میکنند پیوند میان تربیت دینی و آگاهی سیاسی را برقرار سازند.
در چنین ساختاری، مسجد بهمثابه «قلب فرهنگی و تربیتی» مدرسه عمل میکند. دانشآموز پیش از شرکت در مراسم سیزده آبان، در جلسات مسجد مدرسه، درباره تاریخ این روز، اهداف انقلاب و معنای استکبارستیزی گفتگو میکند. روحانیون، مربیان و معلمان بهصورت همافزا، مفاهیم سیاسی را در قالب ارزشهای اخلاقی و قرآنی برای او تبیین میکنند. این آموزشها باعث میشود که حضور در مراسم، صرفاً ظاهری نباشد، بلکه از درون آگاهی و ایمان بجوشد.
۴. سیزده آبان؛ میدان تمرین مسئولیت اجتماعی
یکی از اهداف تربیت اجتماعی، ایجاد حس مسئولیت در برابر جامعه و آیندهی کشور است. در روز سیزده آبان، دانشآموز مسجد محور به چشم خود میبیند که اجتماع مردم، دانشآموزان، خانوادهها و مسئولان چگونه با هم به صحنه میآیند و شعار وحدت و استقلال سر میدهند. این تجربه میدانی، برای نوجوانی که در مسیر شکلگیری شخصیت اجتماعی خود است، یک تجربه بیبدیل به شمار میآید.
در چنین روزی، او درمییابد که تعلق به جامعه اسلامی، تنها یک مفهوم ذهنی نیست، بلکه واقعیتی است که در حضور جمعی و کنش اجتماعی معنا پیدا میکند. پرچمهایی که در دست دارد، شعارهایی که میخواند، و حضور در کنار هممدرسهایها، همه ابزارهاییاند برای نهادینه کردن «احساس مسئولیت اجتماعی».
۵. پیوند سیزده آبان با تربیت تمدنی
از منظر تعلیم و تربیت اسلامی، هدف نهایی تربیت، پرورش انسانِ مؤمن، عالم، کارآمد و تمدنساز است. حضور در مناسبتهایی چون سیزده آبان، تمرینی برای ورود به عرصه تمدنسازی است. زیرا تمدن اسلامی تنها با علم و دانش شکل نمیگیرد، بلکه با روحیهی عزت، استقلال، خودباوری و مقاومت در برابر سلطه نیز تداوم مییابد.
در مدرسه مسجد محور، دانشآموز میآموزد که شعار «مرگ بر استکبار» ترجمان همان آیه قرآن است که میفرماید:
«وَ لَن یَجعَلَ اللّهُ لِلکافِرینَ عَلَى المُؤمِنینَ سَبیلاً» (نساء: ۱۴۱) یعنی خداوند هرگز اجازه نمیدهد کافران بر مؤمنان تسلط یابند.
بدین معنا، راهپیمایی سیزده آبان نه تنها حرکت سیاسی، بلکه عبادتی اجتماعی است؛ عبادتی که در آن جوان مؤمن، عهد خود با خدا و انقلاب را تجدید میکند.
۶. تجربه زیسته دانشآموزان مسجد محور در روز سیزده آبان
در بسیاری از مدارس مسجد محور، روز سیزده آبان با برنامههای متنوعی همراه است. دانشآموزان از روزهای قبل با کمک مربیان خود، پوستر و پلاکارد طراحی میکنند، شعارهای قرآنی و انقلابی را مرور میکنند و حتی در قالب نمایش و سرود، روایتهای تاریخی آن روز را بازآفرینی مینمایند.
صبح روز سیزده آبان، جمعی از آنها از مسجد مدرسه حرکت کرده و با نظم و شور، در راهپیمایی شهر حضور مییابند. بسیاری از مدارس، با در دست داشتن بنرهایی که بر آن نوشته شده است:
«دانشآموز مسجد محور، پرچمدار بصیرت و استکبارستیزی»
به نوعی اعلام هویت جمعی خود میپردازند.
این حضور نه تنها نمایش وحدت است، بلکه نشان از بلوغ تربیتی و آگاهی سیاسی نسل جوان دارد. وقتی دانشآموزی در مصاحبهای میگوید: «ما آمدهایم بگوییم که هنوز پای انقلاب ایستادهایم»، در حقیقت محصول چند سال تربیت هدفمند در فضای مسجد و مدرسه است که اکنون در میدان اجتماع متجلی شده است.
۷. نقش معلمان و مربیان در هدایت تربیت سیاسی
در تربیت سیاسی، نقش مربی از همه مهمتر است. در مدارس مسجد محور، معلمان و روحانیون تلاش میکنند این حضور را از سطح احساسات به سطح تحلیل ارتقا دهند. آنان با تبیین معانی شعارها، بررسی وقایع تاریخی و پیوند دادن آن با مسائل روز جهان اسلام، به دانشآموزان کمک میکنند که نگاه انتقادی و تحلیلی نسبت به مناسبات جهانی پیدا کنند.
چنین رویکردی باعث میشود که دانشآموزان، صرفاً درگیر هیجان لحظهای نباشند، بلکه بتوانند نسبت خود با «عدالت جهانی»، «استقلال ملی» و «نقش ایران در معادلات بینالمللی» را درک کنند. به بیان دیگر، مدرسه مسجد محور در روز سیزده آبان، در حال تربیت «سرباز فکری انقلاب» است، نه صرفاً شرکتکنندهای در یک راهپیمایی.
۸. پیوند خانواده، مدرسه و مسجد در تربیت سیاسی نسل آینده
یکی از ویژگیهای ممتاز مدارس مسجد محور، حضور فعال خانوادهها در کنار دانشآموزان است. در مراسم سیزده آبان، بسیاری از والدین نیز در صفوف راهپیمایی همراه فرزندانشان دیده میشوند. این همراهی، خود نوعی «تربیت خانوادگی» در بستر اجتماع است.
وقتی پدر یا مادر در کنار فرزند خود شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» سر میدهد، مفهوم آزادی و استقلال دیگر یک واژه کتابی نیست، بلکه تجربهای عاطفی و خانوادگی میشود. این همافزایی میان سه نهاد مسجد، مدرسه و خانواده، بنیان تربیت سیاسی پایدار را شکل میدهد؛ تربیتی که بر اساس ایمان، آگاهی و مشارکت جمعی استوار است.
۹. از سیزده آبان تا آینده؛ رسالت دانشآموزان در تداوم انقلاب
حضور در مراسم سیزده آبان، نقطه پایان نیست، بلکه آغاز تعهدی تازه است. در مدارس مسجد محور، پس از پایان مراسم، نشستها و حلقههای گفتگو برگزار میشود تا دانشآموزان برداشتها و احساسات خود را بازگو کنند و درباره مسئولیتهای آینده بیندیشند.
در این نشستها، مفاهیمی چون «عدالتخواهی»، «مبارزه با فساد»، «پیشرفت علمی در خدمت استقلال»، و «دفاع از مظلومان جهان» محور گفتوگو قرار میگیرد. این رویکرد به دانشآموز کمک میکند تا بداند استکبارستیزی تنها در شعار خلاصه نمیشود، بلکه باید در رفتار، علم، اقتصاد و سبک زندگی متجلی شود.
۱۰. جمعبندی؛ سیزده آبان، جلوهی تربیت انقلابی در مدرسه مسجد محور
سیزده آبان، روزی است که گذشته، حال و آیندهی انقلاب اسلامی را به هم پیوند میزند. در این روز، دانشآموزان مدارس مسجد محور، با حضور پررنگ و پرمعنای خود، نشان میدهند که «تربیت دینی» و «تربیت سیاسی» از هم جدا نیستند. آنها در مسیر راهپیمایی، در واقع مسیر رشد و خودآگاهی را میپیمایند؛ مسیری که از مسجد آغاز میشود، در اجتماع امتداد مییابد و در تمدن اسلامی به ثمر مینشیند.
در نگاه تعلیم و تربیت اسلامی، حضور آگاهانه در صحنههای اجتماعی، بخشی از عبادت و بندگی خداست. و چه زیباست که این بندگی، از مدرسهای برخیزد که مسجد در دل آن تپنده است؛ جایی که علم، ایمان و عمل در هم تنیدهاند.
سیزده آبان امسال نیز بار دیگر نشان داد که دانشآموز مسجد محور، تنها یادگیرندهی کتاب و درس نیست، بلکه آموزگار بصیرت، مقاومت و امید برای آیندهی این سرزمین است.
